Νέο άρθρο

Απόστολος Λουκάς

Ο προστάτης Άγιος των Αγιογράφων, ο πρώτος Αγιογράφος στην Ιστορία.

Γιορτάζει στις 18 Οκτωβρίου.

Ο Ευαγγελιστής (ονομάζεται έτσι, επειδή συνέγραψε ένα από τα 4 Ευαγγέλια) Λουκάς συνέγραψε το τρίτο Ευαγγέλιο και τις Πράξεις των Αποστόλων (και τα δύο κείμενα ανήκουν στην Καινή Διαθήκη).

Ήταν σύμφωνα με γραπτές πηγές Έλληνας από την Αντιόχεια της Συρίας, γιατρός στο επάγγελμα και ζωγράφοςΣυνόδεψε τον Απόστολο Παύλο στην β’ και γ’ περιοδεία του και ήταν μαζί του στις δύο φυλακίσεις του στη Ρώμη. Κήρυξε στην Δαλματία,στη Γαλλία και στην Βοιωτία (Αχαϊα), όπου και πεθαίνει σε βαθειά γεράματα.

Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του Ευαγγελίου του μπορούμε να τα συνοψίσουμε στα εξής:

· Η οικουμενικότητα του Ευαγγελικού μηνύματος.Το Ευαγγέλιο είναι για όλους «φως εις αποκάλυψη εθνών».Στο κήρυγμα στέλνονται όχι μόνο οι δώδεκα αλλά και εβδομήντα μαθητές.

· Η σημαντικότητα του ρόλου των γυναικών.Η σημαντικότητα της Παναγίας και της Ελισσάβετ (μητέρας του Αγ.Ιωάννη Προδρόμου), οι γυναίκες στα θαύματα και στις παραβολές και η Μάρθα και η Μαρία αδελφές του Λαζάρου, φίλου του Κυρίου.

· Ιδιαίτερη συμπόνια τους φτωχούς: στις παραβολές και στους μακαρισμούς. Αλλά και στους περιφρονεμένους και κοινωνικά αποκλεισμένους: παραβολή ασώτου υϊού.

· Ευαγγελίζεται (δηλ.φέρνει το μήνυμα) την χαρά «οι ουρανοί χαίρονται για κάθε αμαρτωλό που μετανοεί».

· Αγάπη για την προσευχή. Πολλές οι στιγμές που μας παρουσιάζει τον Κύριο να προσεύχεται: στη Βάπτισή Του, πριν εκλέξει τους μαθητές Του, όταν συγχωρεί τους θήτες του, κ.α.

· Η έκδηλη ενέργεια του Αγίου Πνεύματος.Ο Αγ. Ιωάννης ο Πρόδρομος και ο Χριστός αναφέρονται σ’αυτό. Ο Κύριος υπόσχεται ότι την ημέρα της Πεντηκοστής θα τους χαρίσει δύναμη.

Πληροφορίες εκκλησιαστικών Συγγραφέων συνοδεύουν τον Ευαγγελιστή Λουκά με την ιδιότητα του Αγιογράφου.

Ζωγράφισε την εικόνα της Θεοτόκου Οδηγήτριας (δηλ.Εκείνη που δεϊχνει την Οδό,τον Ιησού Χριστού),την οποία στα μέσα του 5ου αιώνα η αυτοκράτειρα Ευδοκία στέλνει δώρο στην αδελφή του συζύγου της, την Πουλχερία. Η εικόνα τοποθετείται στην Μονή των Οδηγών και έτσι λαμβάνει το όνομά της.

Έχουμε εικόνες που δείχνουν τον Ευαγγελιστή Λουκά να αγιογραφεί την εικόνα της Παναγίας.Η υμνολογία μας θυμίζει αυτήν την ιδιότητα του Ευαγγελιστή:

Άλαλα τα χείλη των ασεβών,των μή προσκυνούντων την Εικόνα σου (αναφέρεται στην Παναγία) την σεπτήν,

την ιστορηθείσαν (αγειογραφηθείσα) υπό του Αποστόλου, Λουκά ιερωτάτου,την Οδηγήτριαν.

Βιβλιογραφία:

Μυστικός Κόσμος των Βυζαντινών Εικόνων, Χρ.Γκότση, τόμος γ’,

Εκδόσεις: Αποστολική Διακονία

Οι τοιχογραφίες του Θεοφάνη

Αποτέλεσε παλαιά παράδοση τα σημαντικά μοναστήρια της ηπειρωτικής Ελλάδας να επιλέγουν τους άριστους καλλιτέχνες για τη διακόσμησή τους. Το β΄ τέταρτο του 16ου αιώνα θα απευθυνθούν στους ήδη φημισμένους ζωγράφους της Κρήτης, οι οποίοι θα αναπτύξουν αυτή την περίοδο ένα πλήρες εικονογραφικό πρόγραμμα για την διακόσμηση ναών, προσαρμόζοντας την τεχνική των φορητών εικόνων στις απαιτήσεις της εντοίχειας μνημειακής ζωγραφικής.

Ο πρώτος Κρητικός που θα κληθεί να τοιχογραφήσει στα Μετέωρα, τη μονή του Αγίου Νικολάου του Αναπαυσά το 1527, θα είναι ο Θεοφάνης Στρελίτζας, ο επιλεγόμενος Μπαθάς (+ 1559). Μετά 8 χρόνια θα συναντήσουμε το Θεοφάνη μοναχό στη μονή της Λαύρας στο Άγιο Όρος, όπου ζωγραφίζει (1535) το καθολικό της μονής με τέτοιο τρόπο, ώστε υπήρξε υπόδειγμα για τους μεταγενέστερους*. Εκεί διαμορφώνονται οι κανόνες και οι αισθητικές αρχές της κρητικής Σχολής στην τοιχογραφία.

Η κρητική τέχνη επιστρέφει στα παλαιολόγεια υποδείγματα του 14ου αιώνα, αλλά σε αυτά επιβάλλει μια πιο οργανωμένη συγκρότηση και αφαιρεί το λυρικό στοιχείο. Μεγάλοι κύκλοι αναπτύσσονται με ισορροπημένες, ρυθμικά οργανωμένες και λιγόλογες αυστηρές συνθέσεις. Χαρακτηριστικός είναι ο κλασσικίζων μνημειακός χαρακτήρας των μεμονωμένων όρθιων μορφών, σε σκούρο ουδέτερο κάμπο**. Η πτυχολογία είναι σκληρή, αλλά χρωματικά μάλλον πλούσια. Τις κορμοστασιές, τις στάσεις και τις χειρονομίες εμπνέει αρχοντική ευγένεια. Το πλάσιμο, διαφορετικό για πρόσωπα διαφόρων ηλικιών, συχνά με συγκεκριμένα προσωπικά στοιχεία, όπου δεν λείπουν οι πλάγιες ματιές προς τον θεατή, υποδηλώνει ιταλικές επιδράσεις. Ο φωτισμός είναι εσωτερικός και απόκοσμος, χωρίς συγκεκριμένη φωτιστική πηγή. Ξένες επιδράσεις, υστερογοτθικές και αναγεννησιακές, φαίνονται στις δευτερεύουσες συνθέσεις, ενώ σαφής και συνεχής είναι η προσπάθεια ένταξης και προσαρμογής των καινούργιων αυτών στοιχείων στις αισθητικές αρχές της ορθόδοξης παράδοσης. Η διατύπωση του χώρου είναι συμβατική, χωρίς προφανή λάθη αλλά και χωρίς ιδιαίτερη φροντίδα για την απόδοση του βάθους. Οι ήρεμες σκηνές με τις άψογες δογματικά και καθιερωμένες σχέσεις προσώπων, κτιρίων και τοπίων εκφράζουν απαρασάλευτη αλήθεια, κάτι που προσδίδει στην τέχνη αυτή χαρακτήρα κλασσικό.

Ο Θεοφάνης, οι γιοί του Συμεών και Νεόφυτος, και κρητικοί μαθητές του όπως ο Τζώρτζης, θα τοιχογραφήσουν επίσης στο Άγιο Όρος το καθολικό και την τράπεζα της μονής Σταυρονικήτα (1545 - 1546), το καθολικό της μονής Κουτλουμουσίου (1540), την τράπεζα της μονής Φιλοθέου (1540), το καθολικό της μονής Διονυσίου (1547), τα καθολικά των μονών Δοχειαρίου (1568) και Ιβήρων. Ακόμη, στα Μετέωρα, τη μονή Μεταμόρφωσης (1552), τη μονή Μεγάλων Πυλών (Δουσίκου, 1557), τη μονή Ρουσάνου (1560) και τη μητρόπολη της Καλαμπάκας. Μια σειρά επίσης από φορητές εικόνες σε διάφορα μοναστήρια της Ελλάδας αποδίδονται στο Θεοφάνη και τους μαθητές του***.

Η κρητική ζωγραφική προτιμήθηκε και ευνοήθηκε από την ανώτατη ιεραρχία της εκκλησίας και επιβλήθηκε σχεδόν ως μια επίσημη μορφή ορθόδοξης τέχνης σε πολλές ελλαδικές περιοχές, ιδίως στα μοναστήρια. Διαδίδεται στη Μακεδονία, τη Μολδαβία, τη Βλαχία, ακόμη και στη Γεωργία, όπου συγχωνεύεται με παλαιότερες σχολές και τοπικές παραδόσεις. Σταδιακά και προς το τέλος του 16ου αιώνα αρχίζει να επαναλαμβάνεται άκριτα, χωρίς πρωτοτυπίες και δημιουργικότητα.

* Η πρώτη τοιχογραφία (Σταύρωση, λεπτομέρεια) βρίσκεται στο Καθολικό της Μεγάλης Λαύρας στον Άθω και είναι έργο του Θεοφάνη (1535). (πηγή: Περιοδικό Αρχαιολογία & Τέχνη.)

** Η δεύτερη τοιχογραφία (Προφήτης Ιεζεκιήλ) της μονής Παντοκράτορος στο Αγιο Όρος, αποδίδεται στο Θεοφάνη (1535 - 1546).

Παράλληλα με τους δύο μεγάλους δασκάλους τον Εμμανουήλ Πανσέληνο και τον Θεοφάνη Στρελίτζα,συναντούμε κι άλλους αγιογράφους,λιγότερο γνωστούς αλλά εξίσου σημαντικούς για την εξέλιξη της Αγιογραφικής Τέχνης:

Επιγραμματικά αναφέρουμε τους εξής:

εκφραστές της Μακεδονικής σχολής (που γεννήθηκε στην Κων/πολη και διαδόθηκε στην Μακεδονία και στην Σερβία,κυρίως)εκτός από τον Πανσέληνο ήταν οι: Μιχαήλ Αστραπάς και ο συνεργάτης του Ευτύχιος καθώς και ο Γεώργιος Καλλιέργης,καθώς και άλλοι επίσης που δεν γνωρίζουμε τα ονόματά τους και αγιογράφησαν ναούς όπως ο Άγ.Νικόλαος Ορφανός στη Θεσ/νίκη και την Μονή της Χώρας στην Κων/πολη.

Η τέχνη κατόπιν περνάει στον Μυστρά (14ος αιώνας) με εκπληκτικής ομορφιάς αγιογραφίες,ο οποίος λειτουργεί ως μεταίχμιο για τη μετάβαση στην Κρητική σχολή(μεταβυζαντινή περίοδος κυρίως,μετά το 1453),όπου εκτός από τον Θεοφάνη τον Κρητικό(Στρελίτζα),έχουμε προσωπικότητες όπως ο Φράγκος Κατελάνος και ο Θεοφάνης ο Έλληνας,του οποίου το έργο λειτούργησε καταλυτικά για την διαμόρφωση της Ρωσικής Αγιογραφίας,μαθητής του ήταν ο σπουδαιότερος εκπρόσωπος της τέχνης του στην Ρωσία,ο Andrei Roublev.Κατα το 1686 πηγαίνει στο Άγιο Όρος ο Διονύσιος (ο εκ Φουρνά) από τον Φουρνά της Ευρυτανίας,αφοσώνεται στην αγιογραφική τέχνη μελετώντας τους μεγάλους αγιογράφους,διδάσκει την τέχνη και συγγράφει το βιβλίο "Ερμηνεία της ζωγραφικής τέχνης".